poniedziałek, 6 lipca 2020

SAMO SIĘ NIE ZADZIEJE. Obrazki intrapandemiczne


Ponad jedną trzecią Polek i Polaków cechują niskie kompetencje cyfrowe, a co piąta osoba nie posiada żadnych umiejętności – wynika z danych Eurostatu za rok 2019. Podstawowe kompetencje cechują niespełna jedną czwartą mieszkańców naszego kraju [1]. Na tle krajów członkowskich liderujących stawce na tym polu Polska plasuje się bliżej końcówki rankingu (22 miejsce na 27 krajów członkowskich UE) a wskaźniki lokują ją poniżej średniej unijnej. Progres zanotowany w ciągu ostatnich lat jest niewielki i rozczarowujący wobec poniesionych nakładów finansowych oraz zaangażowanych środków organizacyjnych.  

Możliwy wniosek jest jeden: mimo setek milionów wydanych na edukację cyfrową w ostatnich latach oraz publicznych zapewnień o znaczeniu kompetencji cyfrowych dla strategicznego rozwoju kraju - przyjęty model upowszechniania i podnoszenia poziomu tych kompetencji zawodzi, by nie powiedzieć, że nie działa.

NISKIE UMIEJĘTNOŚCI CYFROWE, SŁABY PROGRES

Od pięciu lat w wynikach badań Eurostatu nie widać istotnego postępu na tym polu, który uprawdopodobniłby osiągnięcie przez nasz kraj w najbliższych latach średniej UE27 a tym bardziej pozwoliłby osiągnąć wskaźniki cechujące państwa liderujące europejskimi rankingowi. 

Ten proces prezentuje tabela 1.



2015
2017
2019
Niskie
27
28
35
Podstawowe
25
25
23
Ponadpodstawowe
15
21
21
Brak
33
26
21



Tabela 1. Umiejętności cyfrowe mieszkańców Polski ogółem
Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do    

Największy wzrost w latach 2017 - 2019, o 7 punktów procentowych, odnotowaliśmy w odsetku osób o niskich (czyli najniższych kompetencjach), co nastąpiło głównie w wyniku obniżenia wskaźnika osób nie posiadających w ogóle żadnych kompetencji.

Stale utrzymuje się istotna dysproporcja pomiędzy kompetencjami cyfrowymi mieszkańców miast i obszarów wiejskich. Co więcej, im wyższy poziom kompetencji mierzymy, tym różnice te się pogłębiają. Na wsi mieszka dwa razy więcej osób nie posiadających żadnych umiejętności cyfrowych.
2015
2017
2019
Miasto
Wieś
Miasto
Wieś
Miasto
Wieś
Niskie
25
27
27
31
31
37
Podstawowe
28
22
28
23
26
19
Ponadpodstawowe
22
10
29
16
29
17
Brak
25
41
16
30
14
    27
Tabela. 2 Umiejętności cyfrowe mieszkańców Polski w podziale na mieszkańców miast i wsi
Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do  

WIEŚ: BRAK ENDOGENNEGO POTENCJAŁU CYFROWEGO   
Ponad jedna czwarta (27%) mieszkańców obszarów wiejskich nie posiada żadnych kompetencji cyfrowych, co silnie koreluje się z ich 25 - procentowym odsetkiem niekorzystających z Internetu[2] a także z słabszym dostępem do Internetu.
Na ten ostatni czynnik wskazują dane zaprezentowane na wykresach 1 oraz 2. 
Polska jest krajem o najniższym w Unii Europejskiej poziomie rozwoju sieci stacjonarnego szerokopasmowego dostępu do Internetu w obszarach wiejskich.    
Wykres 1. Stacjonarny szerokopasmowy dostęp do Internetu w państwach UE
Źródło: Digital Economy and Society Index 2020
Wykres 2. Sieci szerokopasmowego dostępu nowej generacji (NGA) w krajach UE
Źródło: Digital Economy and Society Index 2020
Podobnie rozwój sieci nowych generacji w Polsce zalicza się do najsłabszych w Unii Europejskich. Na obszarach wiejskich ustępujemy w tym zakresie także bezpośrednim sąsiadom: Słowacji, Republice Czeskiej, czy Niemcom, a także Węgrom, Łotwie, Rumunii i Chorwacji.   
Pozwala to postawić tezę o systemowym zapóźnieniu polskiej wsi w zakresie dostępu do Internetu wysokiej jakości w porównaniu z miastami w naszym kraju, a także diagnozę długiego dystansu, jaki dzieli ją od wielu krajów w Unii Europejskiej.
Problem pogłębia dodatkowo fakt, iż - według raportu Instytutu Łączności z 2019 roku  - pojemność obecnych sieci mobilnych najszybciej wyczerpie właśnie na obszarach wiejskich Polski i nastąpić to może w nieodległym czasie. Może to oznaczać zablokowanie możliwości rozwoju szerokopasmowego dostępu do Internetu na polskiej wsi.  Tymczasem 21% danych w tych sieciach jest przesyłane na tych obszarach oraz w mniejszych miastach.
Czynnikiem najsilniej wpływającym na odsetek korzystających z Internetu, a w konsekwencji na poziom kompetencji cyfrowych w Polsce jest wiek. Wraz z rosnącym wiekiem odsetek osób posiadających kompetencje cyfrowe maleje, w korelacji ze zmniejszającym się wskaźnikiem osób korzystających z Internetu w danej grupie wiekowej.
Prezentują to tabele 3-5:  
2015
2016
2017
2019
Niskie
35
36
39
46
Podstawowe
22
21
22
21
Ponadpodstawowe
7
10
11
14
Brak
36
33
28
19
Tabela. 3 Umiejętności cyfrowe mieszkańców Polski w wieku 45 - 54 lata
Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do  
Już pośród grupy Polaków w wieku 45 – 55 roku życia deficyt kompetencji cyfrowych manifestuje się relatywnie silnie. Aż niemal połowa z nich (46%) legitymowała się nimi zaledwie na poziomie niskim. 
Z kolei w grupie wiekowej 55-64 lata żadnych kompetencji cyfrowych nie posiadało w 2019 roku blisko 40% osób.
   
2015
2016
2017
2019
Niskie
27
29
31
40
Podstawowe
13
13
14
15
Ponadpodstawowe
4
4
5
6
Brak
56
54
50
39

Tabela 4. Umiejętności cyfrowe mieszkańców Polski w wieku 55 - 64 lata
Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do    

Wśród osób w wieku emerytalnym kompetencje podstawowe posiada zaledwie 7% Polaków, zaś ponadpodstawowe – 2%. Dwie trzecie tej populacji nie posiada żadnych kompetencji cyfrowych. 
2015
2016
2017
2019
Niskie
14
16
20
27
Podstawowe
5
7
6
7
Ponadpodstawowe
1
1
2
2
Brak
80
76
72
64
Tabela 5. Umiejętności cyfrowe mieszkańców Polski powyżej 65 roku życia
Źródło: opracowanie własne na podstawie: https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do 
Niedobór kompetencji cyfrowych w wysokim stopniu dotyczy polskiej wsi, co wiąże się z procesem jej starzenia demograficznego, także w wyniku masowej migracji młodszych pokoleń.
Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym tylko w okresie lat 2014-2018 zwiększył się o 1 punkt procentowy – do 17%[3]. W najstarszych gminach liczba taki osób sięga 1/3 populacji.

PILNA POTRZEBA DEBATY I PLANU  
Wskazane powyżej czynniki charakteryzującego sytuację rozwojową obszarów wiejskich i małomiasteczkowych: niska dynamika rozwoju szerokopasmowego Internetu – zarówno tradycyjnego – stacjonarnego, jak i sieci nowej generacji (NGA), głębokie procesy demograficznego starzenia się dużej części obszarów wiejskich, wyczerpanie się zdolności obecnego systemu upowszechniania kompetencji cyfrowych w Polsce i wysoki wskaźnik osób są silnie ze sobą powiązane ujemnym sprzężeniem zwrotnym.
Oznacza to, że progres w rozwoju cyfrowym tych obszarów w najbliższych latach (a prawdopodobnie także i innych w słabiej rozwiniętych subregionach kraju) nie nastąpi w sposób samoistny, jako wynik działania tradycyjnych mechanizmów rynkowych, aktywności lokalnej lub działań państwa realizowanych w dotychczasowym modelu interwencji właściwym dla polityki spójności lat 2014-2020. 

Nie wystarczą intuicje znawców. Ani rutynowe prace nad programem rozwoju kompetencji cyfrowych finansowanym ze środków kolejnej unijnej perspektywy budżetowej. W kreowanie przyszłości powinniśmy wprząc instrumenty data science, by dowiedzieć się lepiej na jakim świecie żyjemy i jakie związki łaczą pozornie niemające związku procesy społeczne i absorpcji technologii. 
Pilnie powinniśmy poszukiwać nowych rozwiązań bazujących na analizie i zrozumieniu szczególnego charakteru dysryptywnych procesów rozwojowych w globalnej gospodarce i edukacji końca 2 dekady XXI wieku, także tych związanych z efektami pandemii COVID-19 w domenie cyfrowej. Procesów daleko różniących się od odziedziczonych po dwudziestowiecznych wyobrażeniach, wynikających z redefinicji celów rozwojowych (także w sferze publicznej: edukacji, zdrowia, usług) oraz wymagających zerwania z modelami zachowań i decyzji ekonomicznych, organizacyjnych, a także dotyczasowymi nawykami kulturowymi.  
Konieczna jest zatem otwarta debata w skali państwa na ten temat, intensyfikacja prac ekspertów i zapewnienie mechanizmów realnego transferu wyników tej pracy do instrumentarium zarządzania zarówno programami operacyjnymi perspektywy budżetowej Unii Europejskiej na lata 2021-2027, jak i nowego Instrumentu Odbudowy i Zwiększania Odporności.
Bez poważnej dyskusji wielu środowisk jeszcze tego lata i sprawnego zarządzania jej rezultatami grozi nam nieprawidłowa, zachowawcza diagnoza sytuacji a w jej efekcie źle dobrany pakiet działań pro-rozwojowych i naprawczych, bazujący na przyzwyczajeniach i historycznych już założeniach rozwojowych. To tym bardziej niebezpieczne, gdyż powiązane z zaplanowanymi inwestycjami publicznymi w rozwój cyfrowy o niewyobrażalnej dotąd skali, jakie nastąpią w najbliższej dekadzie. Łatwo zmarnujemy tę szansę.
Szczególnie drugi z wymienionych wyżej mechanizmów finansowania inwestycji cyfrowych powinien stać się w nadchodzących tygodniach przedmiotem dyskusji i analiz eksperckich. Decyzje na szczeblu krajowym i UE w jego sprawie zapadną bardzo szybko, a środki na jego realizację mają być uruchomione już w pierwszym półroczu 2021 roku.      
Krzysztof Głomb 


[3] Forum Inicjatyw Rozwojowych, Monitoring Rozwoju Obszarów Wiejskich, Etap III, 2018   

[1] Dla potrzeb europejskiego rankingu Digital Economy&Society Index wprowadzono następująca klasyfikację umiejętności cyfrowych: https://ec.europa.eu/eurostat/cache/metadata/en/tepsr_sp410_esmsip2.htm.   
Autor: o 1 komentarz:
Subskrybuj: Posty (Atom)